Ο Ηρακλής κι εμείς. Ένα ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για την εξορία

Ο Γιάννης Ρίτσος στην εξορία

Ο Γιάννης Ρίτσος (1929-1990) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας με έργο μεγάλο, πολυδιάστατο και πολύμορφο. Η πολιτική του ταυτότητα καθόρισε ριζικά την πορεία της ζωής του και επηρέασε την ποίησή του. Πολλές φορές συνελήφθη, εκτοπίστηκε, εξορίστηκε, κρατήθηκε κατ'οίκον περιορισμό, λόγω της αριστερής ιδεολογίας. Τον Ιούλιο του 1948 συνελήφθη και εκτοπίστηκε στο Κοντοπούλι της Λήμνου, ενώ τον Μάιο του 1949 μεταφέρθηκε στην Μακρόνησο όπου έμενε ως το 1950, ενώ την περίοδο 1951-1952 ήταν εξόριστος στο νησί Άη Στράτη.. Παρά τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης και την ασθενή υγεία (είχε προσβληθεί σε νεανική ηλικία από φυματίωση και είχε νοσηλευτεί στο σανατόριο "Σωτηρία"στην Αθήνα), ο Ρίτσος αρνήθηκε να υπογράψει "δήλωση μετανοίας"για την ιδεολογία του και παρέμεινε στην εξορία (1948-1952), όπου συναντήθηκε και με άλλους αριστερούς καλλιτέχνες, όπως για παράδειγμα τον ηθοποιό Μάνο Κατράκη, τους ποιητές και συγγραφείς Τάσο Λειβαδίτη, Γιάννη Καρούζο, Άρη Αλεξάνδρου, Μενέλαο Λουντέμη κ.ά. Εικόνες από την εξορία αποτυπώνονται στα ποιητικά κείμενα, αλλά και σε σχέδια που ζωγράφιζε, όταν ήταν εξόριστος.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974) εξορίστηκε στη Γυάρο, στη συνέχεια εκτοπίστηκε στη Λέρο και τη Σάμο, ενώ τέλος έμεινε σε κατ'οίκον περιορισμό στην Αθήνα.

Από αριστερά: Μάνος Κατράκης, Γιάννης Ρίτσος, Μάνθος Κέτης στη Μακρόνησο.
1949-1950.

Ο Γιάννης Ρίτσος στην εξορία. Άη Στράτης. 1951.

Την περίοδο του εκτοπισμού του στη Λέρο ο Γιάννης Ρίτσος γράφει το παρακάτω αρχαιόθεμα ποίημα "Ο Ηρακλής κι εμείς"...

Γιάννης Ρίτσος, Ο Ηρακλής κι εμείς

Μεγάλος και τρανός, σου λένε, τέκνο Θεού, κι ένα σωρό δασκάλοι από πάνω: —ο γερο-Λίνος, γιος του Απόλλωνα, ναν του μαθαίνει γράμματα· ο Εύρυτοςτην τέχνη του τοξότη· ο Εύμολπος, γιος του Φιλάμμωνα,τραγούδι και λύρα· και, το πιο σπουδαίο απ’ όλα, ο γιος του Ερμή, ο Αρπάλυκος,που τα παχιά, τα τρομερά του φρύδια πιάναν το μισό του κούτελο,του ’μαθε για τα καλά την τέχνη των Αργείων: — την τρικλοποδιά· — με τούτηνκερδίζονται τα πιο πολλά, στην πυγμαχία, στην πάλη, και στα Γράμματα ακόμα.Όμως εμείς, τέκνα θνητών, δίχως δασκάλους, με δικιά μας μόνο θέλησημ’ επιμονή κι επιλογή και βάσανα, γίναμε αυτό που γίναμε. Καθόλουδε νιώθουμε πιο κάτου, μήτε χαμηλώνουμε τα μάτια. Μόνεςπεργαμηνές μας: τρεις λέξεις: Μακρόνησος, Γυάρος και Λέρος. Κι αν αδέξιοιμια μέρα σάς φανούν οι στίχοι μας, θυμηθείτε μονάχα πως γραφτήκανκάτω απ’ τη μύτη των φρουρών, και με τη λόγχη πάντα στο πλευρό μας.Κι ούτε χρειάζονται δικαιολογίες, —πάρτε τους γυμνούς, έτσι όπως είναι,—πιότερα ο Θουκυδίδης ο στεγνός θα σας πει απ’ τον περίτεχνο τον Ξενοφώντα.
Λέρος, 23.III.68

"Μόνες περγαμηνές μας: τρεις λέξεις: Μακρόνησος, Γυάρος και Λέρος". Από αριστερά: Μάνος Κατράκης, Γιάννης Ρίτσος, Δημήτρης Φωτιάδης, Μενέλαος Λουντέμης στον Άη Στράτη. 1951.