Η Γέννηση του Χριστού στη ρωσική ζωγραφική και στην ποίηση του Γιόζεφ Μπρόντσκι

H Γέννηση του Χριστού

Οι ημέρες των Χριστουγέννων έχουν σημαντική θέση στη ζωή μας, ακόμα και αν κάποιοι από εμάς δεν συμπαθούν τις Χριστουγεννιάτικες Γιορτές, -ξέρω ότι κάποιοι τα απεχθάνονται-, και τη χαρούμενη εορταστική ατμόσφαιρα που υποτίθεται ότι πρέπει να βιώσουμε αυτές τις ημέρες. Τι νόημα μπορεί να έχουν σήμερα τα Χριστούγεννα; Χαρά, συντροφικότητα, οικογενειακή ζωή, ελπίδα, αγάπη, φως... Άραγε, όλα αυτά τα "χριστουγεννιάτικα"μηνύματα έχουν κάποιο νόημα;

Ilya Repin, Χριστούγεννα. 1890. Πινακοθήκη Tretyakov. Μόσχα.

"Μετράμε μέσα από τα Χριστούγεννα τη ζωή μας, μετράμε την ύπαρξή μας μέσα από τη συνείδηση ενός ατόμου, ενός ιδιαίτερου ατόμου", ισχυρίζεται ο Ρώσος νομπελίστας ποιητής Joseph Brodsky (1940-1996), ο οποίος έχει γράψει μία σειρά ποιημάτων με θέμα τη "Θεία Γέννηση", τη Γέννηση του Χριστού. Τα ποιήματα αυτά, που γράφτηκαν στη ρωσική γλώσσα καθ'όλη τη διάρκεια του ποιητικού του βίου, για περίπου τριάντα πέντε χρόνια, μεταφράστηκαν στα ελληνικά από την εξαιρετική ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ.

Μου τα θύμισε μία φίλη και σκέφτηκα να μοιρασθώ κάποια μαζί σας. Η νοηματοδότηση της Θείας Γέννησης από έναν αντικαθεστωτικό Ρώσο ποιητή είναι συγκινητική. Τρυφερός συγκρατημένος λυρισμός χαρακτηρίζει το ποιητικό του έργο.

Ας αναζητήσουμε το νόημα των Χριστουγέννων με τα ποιήματά του και με εικόνες Χριστουγέννων από τη Ρωσική ζωγραφική.

Aleksander Ivanov, Tο όνειρο του Ιωσήφ. 1850. Πινακοθήκη Tretyakov. Μόσχα.

Joseph Brodsky, Το άστρο της Θείας Γέννησης

Σε εποχή παγωνιάς, σε τόπο συνηθισμένο στο ζεστό καιρό,

όχι στο κρύο, σ’ επιφάνεια επίπεδη, όχι σε βουνό,

ένα παιδάκι γεννήθηκε σε φάτνη, τον κόσμο για να σώσει·

φυσούσε όπως μόνο στη χειμωνιάτικ’ έρημο μπορεί αέρας

να σαρώσει.

Ολα του φαίνονταν τεράστια: το στήθος της μάνας, η κίτρινη πάχνη

που ’βγαινε απ’ τα ρουθούνια των βοδιών, οι μάγοι:

Μπαλταζάρ, Κασπάρ, Μελχιόρ, τα δώρα στοιβαγμένα στη γωνία.

Αυτός ήταν μόνο μια τελεία. Κι ήταν αστέρι αυτή η τελεία.

Προσεχτικά, χωρίς να τρεμοπαίζει, μεσ’ από σύννεφ’ αραιά

πάνω απ’ το μωρό στο παχνί από μακριά,

από τα βάθη της οικουμένης, απ’ την άλλη της την άκρη,

τ’ αστέρι κοίταζε τη φάτνη. Κι αυτό ήταν του πατέρα του το μάτι.

Aleksendar Ivanov, Ο άγγελος αναγγέλλει τη γέννηση στους ποιμένες. 1850. Πινακοθήκη Tretyakov. Μόσχα.

Joseph Brodsky, Η Θεία Γέννηση

Δεν έχει σημασία τι ήταν γύρω τους και δεν έχει σημασία

περί τίνος ουρλιαζ’ η χιονοθύελλα με μανία,

ή ότι ένιωθαν στριμωγμένοι στο κονάκι του βοσκού

κι ότι γωνιά στον κόσμο γι’ αυτούς δεν υπήρχε αλλού.

Πρώτα – πρώτα ήσαν όλοι μαζί. Δεύτερο

ήσαν τρεις, το σπουδαιότερο,

και ό,τι κι αν γινόταν, μαγειρευόταν, χαριζόταν

στο εξής, τουλάχιστον στα τρία θα μοιραζόταν.

Ο παγωμένος ουρανός πάνω απ’ το δικό τους καταυλισμό

με τη συνήθεια που ’χει το μεγάλο να γέρνει πάνω στο μικρό

έλαμπ’ έν’ αστέρι και που να πάει τώρα πια

παρά στου βρέφους τη ματιά.

Η φωτιά σιγόκαιγε. Το κούτσουρο τελείωνε κι αυτό·

όλοι κοιμόντουσαν. Το άστρο ξεχώριζε, ήταν διαφορετικό,

πιο δυνατό απ’ την πυρά, είχε μια ικανότητα μοναδική

να μπερδεύει την παρουσία τη μακρινή με την κοντινή.

Vladimir Borovikovsky, Η Γέννηση του Χριστού. 1790.

Joseph Brodsky, Νανούρισμα.

Σε γέννησα στην έρημο εκεί
κι όχι άδικα ίσως.
Αφού σ’ αυτήν κανένας δεν θα βρει
από βασιλιά κανένα ίχνος.

Σ’ αυτή μάτια θα σ’ έψαχνε κανείς.
Σ’ αυτή το χειμώνα
πιο πολύ είναι η παγωνιά απ’ την έκτασή της
στο αιώνα.

Άλλοι έχουν παιχνιδάκια, μπάλα,
σπίτι αψηλό.
Για σένα τα παιχνίδια είν’ άλλα,
απέραντο τοπίο ερημικό.

Την έρημο, γιόκα μου, πρέπει να συνηθίσεις,
όπως στη μοίρα τη βαριά.
Γιατί όπου και να ‘σαι εδώ θα ζήσεις,
σ’ αυτήνε πια.

Εγώ σ’ έθρεψα με το στήθος μου αυτό
κι εκείνη
σ’ έμαθε ν’ αντικρίζεις το κενό
που τηνε ντύνει.

Mikhail Nestorov, Η Γέννηση του Χριστού. 1890-91. Πινακοθήκη Tretyakov.

Εκείνο το αστέρι σε τόση απόσταση

φοβίζει, όμως στην έρημο αυτή

του μετώπου σου η λάμψη

γίνεται πιο καθαρή.

Να συνηθίσεις, γιόκα μου, το χάος τα’ αμμουδερό/
Στην πατούσα σου από κάτω
εκτός απ’ αυτή, τίποτα πιο σκληρό
δεν θα βρεις ούτε στον πάτο.

Σ’ αυτήν η μοίρα είναι κάτι ανοιχτό.
Από μακριά ορατή.
Σ’ αυτήν εύκολ’ αναγνωρίζεις το βουνό
απ’ το σταυρό στην κορφή.

Τα μονοπάτια της δεν είν’ ανθρωπινά.
Είναι πανίσχυρη, αιώνια
η έρημος, χωρίς ανθρώπους, για να
κυλούν πάνω της εύκολα τα χρόνια.

Γιόκα μου, στην έρημο συνήθισε,
νιώσε σαν τον κόκκο
στον άνεμο, νιώσε πως δεν είσαι
σάρκα μόνο.

Grigori Grigoriev, Η Γέννηση του Χριστού. Δεκαετία του 1890.

Συνήθισε να ζεις μ’ αυτό το μυστικό.
Συναισθήματα που
θα σου χρησιμέψουνε θαρρώ
στην έρημο του απέραντου κενού.

Από τούτη δεν είναι χειρότερη:
Μόνο που πιο πολύ κρατάει
κι η αγάπη σ’ εσένα είν’ απόδειξη
ότι χώρο έχει και χωράει.

Συνήθισε την έρημο, καλέ μου, κι αυτό
τα’ αστέρι
που λάμπει με δύναμη ολόφωτο
και παντού φως φέρει

σαν τη λάμπα καίει για το γιο
που άργησε να ‘ρθεί,
θυμήθηκε εκείνον που στην έρημο
από μνας καιρό έχει κάνει πιο πολύ.